Lekcja 13

Temat: Formy prawne przedsiębiorstwa.

SPÓŁDZIELNIA

Spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nie ograniczonej liczby osób, która interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą. Spółdzielnia może prowadzić działalność społeczną i oświatowo-kulturalną na rzecz swoich członków i środowiska.

Cechy wynikające z definicji określają spółdzielnię jako zrzeszenie osób:

• dobrowolne i samorządne,
• posiadające własne fundusze,
• prowadzące działalność gospodarcza i społeczno-wychowawczą,
• dające korzyści członkom i środowisku.

Spółdzielnia według funkcji spełnianych w stosunków do członków dzieli się na dwie grupy:

• spółdzielnie użytkowników, tj. spółdzielnie zaspokajające potrzeby gospodarcze członków (świadczące usługi na rzecz członków), np. spółdzielnie spożywców, spółdzielnie mieszkaniowe,
• spółdzielnie wytwórcze (pracy), tj. spółdzielnie zatrudniające członków zarobkowo, np. rolnicze spółdzielnie produkcyjne, spółdzielnie inwalidów.

Spółdzielnię zakładają członkowie-założyciele i dokonują wpisu do rejestru przedsiębiorców prowadzonego przez są rejonowy. Założycielami spółdzielni powinno być, co najmniej 10 osób fizycznych (w spółdzielniach produkcji rolnej 5 osób fizycznych) lub 3 osoby prawne. Wniosek o rejestrowanie spółdzielni wraz ze statusem spółdzielni i dokumentami stwierdzającymi wybór organów spółdzielni składa zarząd spółdzielni.

Status spółdzielni określa:

• nazwę, siedzibę, cel i podmiot działania spółdzielni,
• wysokość udziałów członkowskich,
• prawa i obowiązki członków oraz zasady ich przyjmowania,
• organy samorządu spółdzielni i zasady ich działania
• zasady podziału nadwyżki bilansowej i pokrywania strat.

Nazwa spółdzielni musi zawierać wyraz „spółdzielnia” lub „spółdzielczy”, siedzibę spółdzielni oraz powinna informować o przedmiocie działalności spółdzielni. Członkiem spółdzielni może być każda osoba fizyczna, mająca zdolność do czynności prawnych. Niektóre statuty w zależności od typu spółdzielni ustalają warunki, jakim powinni odpowiadać kandydaci na członków, np. miejsce zamieszkania na terenie działalności spółdzielni, wykonywanie określonego zawodu. Wśród obowiązków członkowskich na pierwsze miejsce wysuwa się obowiązek wniesienia do spółdzielni zadeklarowanych udziałów-co najmniej jednego. Udziały te stanowią zarazem granicę, do której członek zobowiązuje się pokrywać ewentualna straty spółdzielni. Oprócz udziału pieniężnego w niektórych typach spółdzielni zobowiązuje się członków do wniesienia wkładów rzeczowych lub pieniężnych, np.: wkłady ziemi i inwentarza w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych, wkład pieniężny w spółdzielni mieszkaniowej.

ORGANAMI SAMORZĄDU SPÓŁDZIELNI są:

• walne zgromadzenie członków,
• rada nadzorcza,
• zarząd spółdzielni.

Najważniejszym organem samorządu spółdzielni jest  walne  zgromadzenie  członków,  w  którym prawo  uczestniczenia  ma  każdy  członek  spółdzielni,  tylko  osobiście i z prawem do jednego głosu bez względu na liczbę wniesionych udziałów. Do kompetencji walnego zgromadzenia należą najważniejsze sprawy spółdzielni, np.: wybór członków rady nadzorczej, zatwierdzenie sprawozdań i rocznych bilansów, uchwalanie zmian statutu.

Rada nadzorcza nadzoruje i kontroluje działalność zarządu spółdzielni oraz czuwa nad właściwym wykonaniem przez spółdzielnię jej zadań statutowych. W skład rady wchodzi co najmniej trzech członków spółdzielni.

Zarząd spółdzielni może być wielo- lub jednoosobowy. Wybierany jest najczęściej przez radę nadzorczą lub przez walne zgromadzenie. Zarząd kieruje działalnością spółdzielni oraz reprezentuje ją na zewnątrz. Kompetencje zarządu obejmują wszystkie sprawy nie zastrzeżone dla walnego zgromadzenia i rady nadzorczej.

SPÓŁKA JAWNA

Spółka jawna (sp.j.) jest spółką osobową wspólników odpowiadających za zobowiązanie spółki bez ograniczeń całym swoim majątkiem, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą. Umowa spółki jawnej powinna byś zawarta na piśmie rygorem nieważności oraz zawierać: firmę i siedzibę spółki, określenia wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość, przedmiot działalności oraz czas trwania. Firma spółki jawnej, która jest nazwą jej przedsiębiorstwa, powinna zawierać nazwiska (lub firmy) wszystkich wspólników albo przynajmniej jednego ( lub jednej firmy wspólnika ) z dodatkiem, że jest to spółka jawna. Spółka jawna powstaje z chwilą wpisu do rejestru przedsiębiorców. Mimo rejestracji nie ma osobowości prawnej, ale może we własnym imieniu nabywać prawa (np.: własności), zasięgać zobowiązanie oraz pozywać i byś pozywana do sądu. Każdy wspólnik na prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki. Na mocy umowy spółki lub uchwały wspólników prowadzenie spraw spółki może być powierzone jednemu lub kilku wspólnikom. Za prowadzenie spraw spółki wspólnik nie otrzymuje wynagrodzenia.

Z tytułu udziału w spółce wspólnik ma prawo do:

• równego udziału w zyskach bez względu na wartość wniesionego wkładu-kapitału (w tym samym stosunku uczestniczy w stratach),
• żądanie podziału i wypłaty całości zysku z końcem każdego roku obrotowego
• żądanie corocznie wypłacanie odsetek w wysokości 5% od swojego udziału kapitałowego, nawet gdy spółka poniosła straty.

SPÓŁKA PARTNRESKA

Spółka partnerska (sp.p.) jest spółką osobową, która prowadzi własne przedsiębiorstwo pod własną firmą.

Partnerami w spółce mogą być wyłącznie osoby fizyczne, uprawnione do wykonywania wolnych zawodów (adwokaci, aptekarze, architekci, księgowi, lekarze, pielęgniarki itp.), pobierające za swoją pracę indywidualne honoraria, których część przekazywana jest na utrzymanie spółki. Umowa spółki partnerskiej powinna być zawarta w formie akty notarialnego. Może ona przewidywać, że prowadzenie spraw oraz reprezentowanie spółki powierza się zarządowi. Pozostałe sprawy uregulowane są podobnie jak w spółce jawnej.

PRZEDSIĘBIORSTWO PAŃSTWOWE

Przedsiębiorstwo państwowe jest samodzielnym, samorządnym i samofinansującym się podmiotem mającym osobowość prawną.

Przedsiębiorstwo państwowe tworzą organy założycielski, którymi są:

• naczelne i centralne organy administracji rządowej,
• banki państwowe,
• wojewodowie.

Organ założycielski decyduje też o łączeniu, podziale i likwidacji przedsiębiorstwa państwowego oraz dokonuje kontroli i oceny jej działalności. Akt organu założycielskiego o tworzeniu przedsiębiorstwa określa jego nazwę, rodzaj, siedzibę oraz przedmiot działalności. Organ założycielski wyposaża przedsiębiorstwo państwowe w środki niezbędne do prowadzenie działalności określone w akcie prawnym o jego utworzeniu. Wydzielony w ten sposób majątek przedsiębiorstwa oraz nabyte w trakcie działalności stanowi część mienia państwowego. Przedsiębiorstwo państwowe, gospodarujące wydzielonym mu i nabytym mieniem zapewnia jego ochronę.

Stosowane do ustawy z 25 września 1981 roku o przedsiębiorstwach państwowych mogą być one tworzone jako:

• przedsiębiorstwa działające na zasadach ogólnych
• przedsiębiorstwa użyteczności publicznej

Przedsiębiorstwo użyteczności publicznej mają na celu przede wszystkim nieprzerwane zaspokajanie potrzeb  ludności. W szczególności produkcję lub świadczenie usług w   zakresie   komunikacji    miejskiej,     zaopatrzenie    ludności  w energię  elektryczną, cieplną i gazową, inżynierii sanitarnej, zarządu państwowymi zasobami lokalowymi i  terenami  zielonymi.  Większość  tych   przedsiębiorstw  jest  aktualnie w gestii samorządów terytorialnych.

Ponad to niektóre przedsiębiorstwa państwowe działają w oparciu odrębne przepisy, np.: PKP.

ORGANAMI PRZEDSIĘBIORSTWA PAŃSTWOWEGO są:

• ogólne zebranie pracowników lub delegatów,
• rada pracownicza,
• dyrektor przedsiębiorstwa.

Ogólne zebranie pracowników (delegatów) i rada pracownicza stanowią równocześnie organy samorządu pracowniczego (załogi przedsiębiorstwa państwowego). Organy przedsiębiorstwa państwowego samodzielnie podejmują decyzje we wszystkich sprawach przedsiębiorstwa oraz organizują działalność w celu wykonania jego zadań.

Dyrektor przedsiębiorstwa państwowego zarządza nim i reprezentuje je na zewnątrz. Dyrektora przedsiębiorstwa państwowego powołuje rada pracownicza spośród kandydatów wyłonionych w drodze konkursu.

Strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa państwowego reguluje status przedsiębiorstwa uchwalony przez ogólne zebranie pracowników.

Przedsiębiorstwo państwowe podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorców, prowadzonego przez sądy. Z chwilą wpisania do rejestru przedsiębiorstwo państwowe uzyskuje osobowość prawną.

Większość    przedsiębiorstw    państwowych   w   Polsce  ma   niską   efektywność,  część z nich jest deficytowa. Wynika to z małej efektywności gospodarowanie, nadal niewielkich uprawnię przedsiębiorstw (np.: niemożność zbycia części przedsiębiorstwa, aby uchronić je przed upadłością), zbyt dużych uprawnień samorządu pracowniczego i związków zawodowych wobec kompetencji dyrektora przedsiębiorstwa. Obecnie na szeroką skalę przeprowadza się prywatyzację przedsiębiorstw państwowych. 

SPÓŁKA AKCYJNA

Spółka akcyjna (S.A.) jest spółką kapitałową, prowadzącą przedsiębiorstwo pod własną firmą, związaną przez jedną lub więcej osób (akcjonariuszy), którzy są jej założycielami. Akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania spółki a są zobowiązani jedynie do świadczeń określonych w statucie (główne wniesienia wkładów na pokrycie kapitału zakładowego).

Do powstania S.A. wymaga się:

• aktu notarialnego o jej zawiązaniu,
• statutu podpisanego przez założycieli,
• wniesienie przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie kapitału zawodowego,
• ustanowienie zarządu i rady nadzorczej,
• wpisu do rejestru przedsiębiorców.

Po zarejestrowaniu S.A. w rejestrze przedsiębiorców uzyskuje ona osobowość prawną. Kapitał zakładowy S.A. powinien wynosić co najmniej 100 000 zł. Dzieli się on na akcje o równej wartości nominalnej, nie niższej niż 1 gr.

ORGANAMI SPÓŁKI AKCYJNEJ są:

• walne zgromadzenie akcjonariuszy,
• rada nadzorcza,
• zarząd.

Najwyższą    władzą     spółki    jest   walne   zgromadzeni.  Podejmuje   ono   decyzje  w najważniejszych sprawach spółki oraz wybiera pozostałe organy spółki. Prawo uczestniczenia w walnym zgromadzeniu mają akcjonariusze, którzy mogą udokumentować posiadanie akcji. Liczba posiadanych akcji decyduje o liczbie głosów. Głos decydujący mają akcjonariusze posiadający tzw. kontrolny pakiet akcji.

Rada nadzorcza składa się co najmniej z trzech członków powoływanych oraz odwoływanych przez walne zgromadzenie na okres nie dłuższy niż 5 lat.

Sprawuje ona stały nadzór nad działalnością spółki akcyjnej we wszystkich dziedzinach jej działalności.

Zarząd spółki akcyjnej składa się z jednego lub większej liczby członków, wybieranych i odwoływanych przez radę nadzorczą na okres nie dłuższy niż 5 lat. Zarząd prowadzi sprawy spółki akcyjnej i reprezentuje ją na zewnątrz. Z tytułu posiadanych akcji akcjonariusze mają prawo do dywidendy, która uzależniona jest od wielkości zysku osiągniętego przez spółkę akcyjną.

Spółka akcyjna może przyjąć dowolną nazwę, zawsze jednak powinna zawierać dodatek „spółka akcyjna” lub skrót „S.A.”. Spółka akcyjna podlega do rejestru i z tą chwilą uzyskuje osobowość prawną.

SPÓŁKA KOMANDYTOWA

Spółka komandytowa (sp.k.) jest spółką osobową, prowadzącą przedsiębiorstwo pod własną firmą, w której co najmniej jeden wspólnik (komplementariusz) ponosi nieograniczoną odpowiedzialność i co niemniej jeden wspólnik (komandytariusz) ograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki. Komandytariusze odpowiadają do wysokości sumy komandytowej, która może być wyższa od ich wkładów. Jest ona ustalona w umowie spółki komandytowej zawartej w formie aktu notarialnego i wpisana do rejestru przedsiębiorców Prawo prowadzenia spraw oraz reprezentowania spółki komandytowej mają tylko komplementariusze. Pozostałe sprawy uregulowane są podobnie jak w spółce jawnej. 

SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.) Jest spółką kapitałową, prowadzącą przedsiębiorstwo pod własną firmą, utworzone przez jedną lub więcej osób (wspólników), które nie odpowiadają za zobowiązania spółki a są zobowiązane jedynie do świadczeń określonych
w umowie sp. z o.o. (główni do wniesienia udziałów). Umowo sp. z o.o. powinna być zawarta w formie aktu notarialnego i określić: firmę (nazwa dosłowna z dodatkiem sp.zoo.), siedzibę i przedmiot działalności, wysokość kapitału zakładowego, liczbę udziałów, które może objąć wspólnik oraz liczbę i wartość nominalną udziałów objętych przez poszczególnych wspólników.

Kapitał zakładowy sp. z o.o. powinien wynosić co najmniej 50000 zł. Jest podzielony na udziały o równej lub nierównej wartości nominalnej. Jeżeli umowa spółki stanowi, że wspólnik może tylko jeden udział, to mogą one być nierównej wartości, a jeżeli więcej udziałów to wtedy powinny być równe i  niepodzielne.   Wartość  nominalna  udziału   nie   może   być   niższa   niż   500 zł.  Wspólnicy   mają   prawo  do   udziału w zysku w formie dywidendy.

ORGANAMI SPÓŁKI Z O.O. są:

• zgromadzenie wspólników,
• rada nadzorcza lub komisja rewizyjna,
• zarząd.

Na zgromadzeniu wspólników zapadają uchwały dotyczące wszystkich ważnych spraw spółki, np.:

• rozpatrywanie zatwierdzanie sprawozdań z działalności, bilansu oraz rachunku zysków i strat
• postanowienia dotyczące roszczeń, zbycia lub wydzierżawienia przedsiębiorstwa spółki lub jej nieruchomości

Uchwały są podejmowane zwykłą większością głosów, z tym że wspólnicy dysponują różną liczbą głosów zależnie od wniesionych udziałów.

Rada  nadzorcza   lub  komisja   rewizyjna    jako   organ   nadzorczy   powoływana   jest w spółkach, w których kapitał zawodowy przewyższa 500 tys. zł, a wspólników jest więcej niż 25.
Do obowiązków rady (komisji) należy nadzór nad działalnością spółki, badanie bilansów, rachunków zysków i strat oraz sprawozdań zarządu. W przypadku niepowołanego organu nadzorczego kontrolę zarządu może sprawować każdy wspólnik.

Zarząd jest organem kierującym spółką i reprezentującym ją na zewnątrz. Składa się z jednego lub więcej liczby członków wybranych przez zgromadzenie wspólników.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może przyjąć dowolną nazwę z dopiskiem
„sp. z o.o.”. Spółka podlega rejestracji sądowej i z tą chwilą uzyskuje osobowość prawną.

Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością są obecnie w Polsce najliczniejszą grupą wśród spółek handlowych; na koniec 1995 roku stanowiły 95% ogółu zarejestrowanych spółek.

SPÓŁKA CYWILNA

Spółki cywilne(s.c.) są formą trwałego, zorganizowanego współdziałania dwóch lub więcej osób na podstawie zawartej umowy dla osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Każdy wspólnik musi wnieś wkład w postaci gotówki lub aporty, czyli wkładów rzeczowych, który tworzy kapitał spółki, a za pracę wspólnika nie przysługuje wynagrodzenie. W spółce cywilnej nie istnieje możliwość odsprzedania wkładu udziałowego osobom trzecim, a  przyjęcie   nowego wspólnika   wiąże   się   ze  zmianą w umowie spółki cywilnej. Spółki cywilne podobne są do spółek jawnych również nie posiadają osobowości prawnej, ale rejestruje się je w urzędzie gminy. Udziałowcy odpowiadają całym swoim majątkiem za zobowiązanie spółki.
Spółkę cywilną można założyć na czas nieokreślony lub na czas określony w celu wykonania jakiegoś pojedynczego przedsięwzięcia. Spółka jest formą korzystną dla prowadzenia prostej
i ograniczonej działalności, np.: małej hurtowni, sklepu, zakładu rzemieślniczego. Spółki cywilne, tak jak spółki osobowe traktowane są jak podmioty prowadzone przez osoby fizyczne, ponieważ nie mają osobowości prawne. Po przekroczeniu przez spółkę cywilną w dwóch kolejnych latach sprzedaży netto w wysokości 400.000 € wspólnicy spółki cywilnej mają obowiązek przekształcenie jej w spółkę jawną. 

SPÓŁKA KOMANDYTOWO-AKCYJNA

Spółka komandytowo-akcyjna (SKA) jest spółką osobową prowadzącą przedsiębiorstwo pod własną firmą, w której co najmniej jeden wspólnik (komplementariusz) ponosi nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązanie spółki i co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Kapitał zakładowy SKA powinien wynosić najmniej 50000 zł. W zakresie stosunku prawnego komplementariuszy w spółce komandytowo-akcyjnej obowiązują przepisy sp.k. Wszystkie pozostałe sprawy uregulowane są przepisami dotyczącymi spółek akcyjnych.